Jak alkoholizm w rodzinie wpływa na dzieci? Syndrom DDA

W otoczeniu osób zmagających się z chorobą alkoholową znajdują się często ich partnerzy oraz dzieci. Problem alkoholizmu w rodzinie szczególnie źle znoszą najmłodsi. Są niestety uczestnikami sytuacji, której nie rozumieją i na którą nie mają wpływu. Pomimo różnic, które pojawiają się w rodzinach alkoholików, można zebrać i wyróżnić kilka doświadczeń, którym dzieci dorastające w takim otoczeniu musiały sprostać. Są to:

• poczucie braku akceptacji, bezpieczeństwa i oparcia
• życie w chaosie i ciągłej niepewności,
• poczucie nieustannego zagrożenia, napięcia, lęku oraz doświadczanie aktów przemocy (również seksualnej),
• życie w systemie pozbawionym norm i wartości.

Ciągłe próby życia i przetrwania w domu pozbawionym zasad i wartości, bez żadnego oparcia, najczęściej z dużą ilością obowiązków, które dziecko musi przejąć po rodzicu, wymaga szybkiego przystosowania się i wypracowania bardzo silnych mechanizmów obronnych. Dziecko odczuwa silną presję, jest w ciągłym stresie. Zwykle próbuje sobie z tym radzić same i nie szuka pomocy, ze wstydu i strachu przed reakcją otoczenia. Ogromną nadzieją na zmianę tej toksycznej sytuacji jest osiągnięcie pełnoletniości i usamodzielnienie się, czyli wyrwanie się z domu. Niestety dorosłość często nie jest łatwa dla dzieci pochodzących z rodzin dotkniętych chorobą alkoholową. Osoby takie mogą cierpieć na syndrom określany jako DDA.

W wyniku doświadczeń wyniesionych z życia w domu, gdzie była/y osoba/osoby zmagające się z chorobą alkoholową utrwala się pewien schemat zachowań i reakcji w różnych sytuacjach. To niestety bardzo utrudnia odczuwanie zadowolenia i szczęścia, a w szczególności nawiązywania bliskich relacji w dorosłym życiu. Dorosłe Dziecko Alkoholika – to syndrom składający się z zespołu zaburzeń.

• duże problemy z samooceną, zaburzone poczucie własnej wartości
• przeżywanie stanu przewlekłego napięcia emocjonalnego (stałe pogotowie emocjonalne) oraz często silnego lęku przed odrzuceniem,
• trudności w przeżywaniu przyjemności i nadwrażliwość na cierpienie i poczucie bycia nieszczęśliwym
• nieumiejętność odprężenia się i odpoczynku,
• trudności w rozpoznawaniu uczuć, nierzadko „zamrożenie emocjonalne”,
• posiadanie sztywnych, nieprawidłowych schematów myślenia na temat świata, innych ludzi i samego siebie,
• wyparcie własnych potrzeb oraz gotowość do spełniania oczekiwań innych,
• trudności ze wchodzeniem w bliskie związki z ludźmi,
• lęk przed nowymi sytuacjami w życiu.

Objawy związane z syndromem DDA nie występują oczywiście u wszystkich osób, które dorastały w rodzinie z problemem alkoholowym. Często takie osoby radzą sobie z problemami z przeszłości i nie wymagają pomocy specjalistów ani terapii, osiągają wiele sukcesów (najczęściej w życiu zawodowym). Może się jednak zdarzyć tak, że cechy DDA zaczynają przeszkadzać w życiu codziennych. Wtedy pomoc psychoterapeuty staje się niezbędna. Pomoc terapeutyczna dla Dorosłych Dzieci Alkoholików jest niezwykle ważna. Taka terapia jest prowadzona przez specjalistów psychoterapii uzależnień oraz terapeutów, którzy mają specjalne przeszkolenie do prowadzenia psychoterapii DDA.

W Ośrodku Terapii Uzależnień System Med prowadzone jest nie tylko leczenie alkoholizmu, ale również terapie dla osób współuzależnionych oraz z syndromem DDA. Ośrodek posiada poradnie uzależnień, gdzie każdy może uzyskać profesjonalną pomoc. Cały czas można zapisać się na terapię w naszym ośrodku i uzyskać poradę psychologa. Mieścimy się w Morawicy. To piękna okolica, gdzie każdy zdoła odnaleźć spokój i wolność.

• rodzina z problemem alkoholowym,
• rodzina z problemem wykorzystywania seksualnego,
• rodzina z terrorem psychicznym (przemoc emocjonalna),
• rodzina z przemocą fizyczną,
• rodzina z przewlekłą chorobą, przy czym chory obarcza winą za swój stan domowników, staje się postacią centralną w rodzinie, terroryzuje ją, wymusza pewne zachowania.

1. akceptacji siebie – członkowie takiej rodziny mają zazwyczaj niskie poczucie własnej wartości, poczucie winy, nie akceptując siebie, trudno im utrzymywać dobre relacje z innymi ludźmi,
2. wzajemności – nie wszyscy członkowie rodziny wywiązują się ze swych obowiązków, umowy nie są dotrzymywane,
3. otwartej komunikacji – istnieją tematy, które należy pomijać lub trzymać w sekrecie, a członkowie rodziny boją się odsłonić swoje słabe strony,
4. występuje zamknięcie i izolacja od świata zewnętrznego – w rodzinie tej najistotniejszy jest jakiś problem, który należy koniecznie ukryć przed otoczeniem. Brak tu otwartej komunikacji między rodziną a szerszym środowiskiem.

1. unikającą – zauważa się obojętność uczuciową rodziców, a przebywanie z dzieckiem nie sprawia im przyjemności i bywa odczuwane przez nich jako trudne. Kontakt z dzieckiem jest luźny, pozornie dobry i maskowany np. nadmierną swobodą,
2. odtrącającą – ddziecko odbierane jest jako ciężar ograniczający swobodę rodziców. Dorośli mają do niego dystans, stosują surowe kary nieproporcjonalne do stopnia przewinienia dziecka i okazują mu wciąż swoje niezadowolenie (krytykują, dokuczają),
3. zbyt wymagającą – rodzice posiadają wysokie aspiracje w stosunku do dziecka, chcą je ukształtować według idealnego wzorca, nie licząc się z jego możliwościami i zdolnościami,
4. nadmiernie chroniącą – rodzice mają tendencję do utrzymywania z dzieckiem stałego i bardzo bliskiego kontaktu. Z jednej strony na wszystko dziecku pozwalają, z drugiej zaś są w ciągłym lęku o jego zdrowie i bezpieczeństwo.

• agresywne – kierują agresje na dzieci,
• nadmiernie skrupulatne i lękowe,
• perfekcjonistki – sprawdzają i kontrolują każdy krok dziecka,
• takich, dla których dziecko jest środkiem wyrównującym niespełnione marzenia i zawiedzione nadzieje życiowe. Są w stanie odrzucić emocjonalnie swoje dziecko w sytuacji, kiedy ono nie spełnia pokładanych w nim nadziei.

• nieobecni – nie interesują się sprawami dziecka
• rygorystyczni i surowi – nadmiernie egzekwują wymagania w stosunku do dziecka
• groźni – często spotykamy ich w rodzinach nadmiernie używających alkoholu
• straszaki – często jest tak, że matka nie mogąc poradzić sobie z dzieckiem, odwołuje się do „karzącej ręki ojca”, z którego robi się straszaka, wbrew jego prawdziwej postawie w stosunku do dziecka.

Każda z przedstawionych postaw rodzicielskich wywołuje w dziecku frustrację, przez co psychiczne wpływa na kształtowanie się jego zachowania i pewnych rysów osobowości. Duże znaczenie w procesie rozwoju dziecka ma atmosfera życia rodzinnego, na którą również składają się osobowości matki i ojca, ich wzajemne współżycie oraz stosunki panujące między członkami rodziny.

Dzieci w rodzinie dysfunkcyjnej – bohater, maskotka, kozioł ofiarny i dziecko niewidzialne

Rodzina dysfunkcyjna nie spełnia swoich zadań względem dzieci. Zaspakajane są w niej głównie potrzeby rodziców, a dzieci są pomijane. Zaburzona jest w niej również więź emocjonalna między członkami rodziny, a wzajemne relacje nie są oparte na równości. Istnieją osoby ważniejsze w rodzinie, którym należy się podporządkować. Zasady są narzucane, sztywne, często nieuzasadnione, a błędy nie są wybaczane, lecz wypominane. W rodzinie dysfunkcyjnej nie można wyrażać wszystkich swoich spostrzeżeń, uczuć, myśli i pragnień. Atmosfera między rodzicami i dziećmi jest pełna napięcia, a system rodzinny nie służy wszystkim jej członkom, nie wspiera ich, a nawet hamuje rozwój indywidualny.

• bohatera rodzinnego – mały rodzic, rodzic rodziców, opiekun, przyjaciel, powiernik, siłacz,
• kozła ofiarnego – sztandarowa ofiara rodzica, czarna owca, zastępczy partner, buntownik, łotr,
• maskotki – błazen, osoba poświęcająca się, sędzia, prześladowca rodziny,
• dziecka niewidzialnego – osoba niewidzialna, pełna lęku wdzięku, zagubione dziecko.

Bohaterem jest zazwyczaj najstarsze dziecko w rodzinie, które przejmuje na siebie obowiązki dorosłych. Robi wszystko co może, by naprawić istniejącą sytuację i utrzymać rodzinę w normie. Jest odpowiedzialny, troszczy się o rodzeństwo, zajmuje się całym domem, przestrzega reguł i zawsze kończy zadaną pracę w wyznaczonym terminie. Stara się być perfekcyjny we wszystkim, co robi. Bohater żyje w stałym napięciu, wpada w panikę w spontanicznych, niedających się przewidzieć sytuacjach.

Kozioł ofiarny odwraca uwagę od rzeczywistych problemów rodzinnych, stając się wcieleniem rodzinnych frustracji. Wdaje się w bójki, wchodzi w konflikt z prawem, ucieka z domu. W grupie jest najbardziej przeszkadzającym dzieckiem. Kozłom ofiarnym trudno jest funkcjonować w układach społecznych. Zachowując się w sposób nieakceptowany przez innych, ciągle spotykają się z dezaprobatą.

Dziecko maskotka odwraca uwagę od rodzinnego problemu skupiając ją na sobie, zgrywając się, przymilając, błaznując. Jego rola polega na tym, by ulżyć rodzinie w ciężkiej sytuacji, rozweselając ją swoim humorem i żartami. Maskotka nie cofnie się przed niczym, byle tylko rozweselić innych. W życiu społecznym maskotki są duszą towarzystwa, ale płacą za to wysoką cenę – nikt nie traktuje ich poważnie.

Dziecko niewidzialne pozostaje z boku rodziny, nigdy nie sprawiając najmniejszych kłopotów. Odizolowane od rodziny, żyje we własnym świecie, w poczuciu samotności i krzywdy. Jest to dziecko niedostrzegane, o którym nikt nie pamięta. Uczestnictwo w pracy zespołowej może sprawiać mu trudność. Na zewnątrz nieśmiałe i pełne rezerwy, dziecko niewidzialne jest niezdolne do stawiania czoła problemom.

Odwrócenie naturalnych cech dzieci w rodzinie dysfunkcyjnej

Amerykańska psychoterapeutka P. Mellody wyróżnia pięć charakterystycznych cech, z jakimi rodzi się dziecko. Są to: cenność, niedoskonałość, bezradność, zależność i niedojrzałość.

Rodziny funkcjonalne pomagają dziecku rozwijać każdą z tych cech, tak aby w przyszłości było w pełni samodzielne, zadowolone z siebie, potrafiło prawidłowo funkcjonować w społeczności.

• drogocenność – dziecka nie jest mu uświadamiana. Dziecko nie ma poczucia, że jest kochane, wręcz przeciwnie, czuje się nie potrzebne, niedowartościowane. Tego typu zachowania mogą w przyszłości utrudnić dziecku nawiązywanie kontaktu z innymi ludźmi lub okazywania im uczuć. U takiego dziecka dość mocno zarysowuje się niskie poczucie własnej wartości,
• bezbronność – w rodzinie dysfunkcjonalnej jest mocno nadużywana. Rodzice nie troszczą się o dziecko, nie otaczają go stosowną opieką i nie uczą jak nie być wykorzystywanym przez innych. W związku z tym dziecko w życiu dorosłym będzie zupełnie bezbronne, narażone na poniżenia i wykorzystywanie przez innych,
• niedoskonałość – dziecka jest również naruszana. W rodzinie dysfunkcyjnej nie ma miejsca na akceptacje dziecka takim, jakim ono jest, wręcz przeciwnie, bywa ono atakowane za swą niedoskonałość lub inność. Takie zachowanie kształtuje u dziecka skrzywiony obraz samego siebie i wpływa na jego poczucie własnej wartości,
• zależność – dziecko jako istota bezbronna jest zupełnie zależne od swoich rodziców i nie jest w stanie samodzielnie zaspokajać swoich podstawowych potrzeb. Opieka nad dzieckiem jest zadaniem rodziców, co jest realizowane w rodzinie funkcjonalnej. Natomiast w rodzinie dysfunkcyjnej zależność dziecka bywa bardzo często ignorowana. Rodzice mogą nawet atakować dzieci za wyrażanie swoich potrzeb i pragnień,
• niedojrzałość – ona również nie jest respektowana. Rodzice domagają się od dzieci zachowań bardziej dojrzałych i przekraczające ich możliwości wiekowe.

Jeśli w powyższym opisie widzisz podobieństwo do swojego dzieciństwa, może to oznaczać, że właśnie tam znajduje się klucz do Twoich trudności w codziennym funkcjonowaniu. Wiele problemów natury psychicznej oraz uzależnień jest spowodowanych trudnym dzieciństwem w rodzinie dysfunkcyjnej. Jeśli czujesz, że Twoje problemy Cię przerastają, skorzystaj z pomocy doświadczonego terapeuty.

1. Maria Ziemska (1997) „Rodzina a osobowość”, Wiedza Powszechna
2. Susan Forward (1992) „Toksyczni rodzice”, Agencja Wydawnicza
3. Wincenty Okoń (1998) „Nowy słownik pedagogiczny”, Wydawnictwo Akademickie Żak